Co sprawia, że niektóre dzieci lepiej radzą sobie z trudnościami? Czy odporność psychiczna to coś, z czym się rodzimy – czy raczej umiejętność, którą możemy rozwijać?
Na te pytania odpowiadał dr Wiesław Poleszak podczas otwierającego webinaru programu „Kurs na Odporność”. Wskazywał, jak ważne są bliskie relacje i wsparcie dorosłych w budowaniu odporności psychicznej młodych ludzi.
Czym właściwie jest odporność psychiczna?
Dr Wiesław Poleszak – profesor Akademii WSEI i Dyrektor Akademickiego Centrum Psychoprofilaktyki i Terapii – zwraca uwagę na dwie główne koncepcje:
- Odporność jako proces – to umiejętność adaptacji do trudnych sytuacji, elastycznego reagowania na zmiany i stopniowego odzyskiwania równowagi.
- Odporność jako cecha osobowościowa – w tym ujęciu jest to bardziej trwała, wrodzona zdolność do radzenia sobie z przeciwnościami, niezależnie od okoliczności.
Oba podejścia nie muszą się wykluczać – wręcz przeciwnie. Odporność psychiczna to wypadkowa osobowości i doświadczeń, które uruchamiają nasze wewnętrzne mechanizmy obronne.
„Wszyscy mamy za sobą jakiś kryzys, z którym sobie poradziliśmy. Ale nie zawsze potrafimy od razu sięgnąć po te zasoby. Odporność potrzebuje czasu i dynamiki – potrzebujemy oswoić się z nową sytuacją” – podkreśla dr Poleszak.
Jak rozpoznać odporność psychiczną na co dzień?
Dzieci i młodzież o wyższej odporności psychicznej zazwyczaj:
- mają większe poczucie sensu w tym, co robią,
- są pozytywnie nastawione do życia,
- czują się bardziej sprawcze i samodzielne,
- lepiej radzą sobie w relacjach z innymi.
Widać to również w szkole: są bardziej skoncentrowane, chętne do współpracy, wytrwałe. Rzadziej wpadają w skrajne nastroje, a ich relacje z rówieśnikami są trwalsze i głębsze.
Co może być sygnałem alarmowym?
Obniżona odporność psychiczna często objawia się trudnościami emocjonalnymi – takimi jak obniżony nastrój, drażliwość, objawy somatyczne (np. bóle głowy czy brzucha), niska samoocena, problemy w relacjach i spadek efektywności.
Dane są niepokojące: nawet 30% uczniów szkół podstawowych i 40% uczniów szkół ponadpodstawowych* regularnie doświadcza takich trudności.
Co pomaga dzieciom radzić sobie z wyzwaniami?
Według dr Poleszaka kluczowe są trzy czynniki chroniące, które wzmacniają odporność psychiczną dzieci i młodzieży:
Relacje rówieśnicze
Choć mogłoby się wydawać, że młodzież łatwo nawiązuje relacje, badania* pokazują, że aż 1/3 uczniów czuje, że są one płytkie. Wielu młodych ludzi doświadcza samotności, nie ma z kim porozmawiać ani kogoś, kto by ich wsparł w trudnym momencie.
Tymczasem prawdziwe przyjaźnie, oparte na zaufaniu i obecności, są jednym z najważniejszych buforów chroniących przed kryzysem.
Silne więzi rodzinne
Rodzice często dobrze wypełniają swoje obowiązki, ale w codziennym biegu może brakować przestrzeni na wspólne chwile – rozmowę, śmiech, bliskość. A to właśnie te drobne momenty budują z dzieckiem bezpieczną relację i pomagają mu uczyć się regulowania emocji.
Wsparcie wychowawców
Z perspektywy uczniów liczy się nie tylko to, co nauczyciele mówią, ale jak się angażują. Młodzież szczególnie ceni tych dorosłych, którzy potrafią zauważyć, wysłuchać, dodać otuchy i pokazać, że naprawdę im zależy.
Relacje jako fundament odporności
Wszystkie trzy filary mają jeden wspólny mianownik – relacje interpersonalne. To właśnie one wzmacniają odporność psychiczną.
Dr Poleszak zauważa, że dzieci i młodzież dorastają dziś w świecie pełnym technologii, ale pozbawionym przestrzeni do prawdziwych, głębokich relacji. Brakuje im okazji do bezpiecznego przeżywania emocji i uczenia się, jak rozwiązywać konflikty.
Choć współczesność oferuje młodym ludziom wiele ułatwień i możliwości, pytanie brzmi: czy naprawdę przygotowują one do radzenia sobie z trudnościami?
Bez realnych relacji trudno nauczyć się odporności – bo to właśnie w relacjach uczymy się, kim jesteśmy i jak przechodzić przez trudne momenty.
Jak wspierać młodych w budowaniu odporności?
Budowanie odporności nie wymaga wielkich gestów. Potrzeba przede wszystkim uważności i obecności.
„Nie trzeba nic wielkiego, aby wzmocnić odporność młodych ludzi. Wystarczy dać im okazję do bycia z innymi, budowania relacji i radzenia sobie z drobnymi trudnościami w bezpiecznych warunkach. Dzięki temu zyskują siłę na większe wyzwania” – mówi dr Poleszak.
Wzmacnianie odporności to zadanie całej społeczności – rodziny, szkoły i instytucji, takich jak biblioteki czy domy kultury. To tam dzieci uczą się współpracy, konfrontują się z wyzwaniami i rozwijają kompetencje społeczne.
Źródło badań:*W. Poleszak, G. Kata PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ PROBLEMOWYCH DZIECI I MŁODZIEŻY, Wyniki ogólnopolskich badań – stan i rekomendacje. Warszawa, 2023
